İş Sağlığı ve Güvenliğinde Donanım Tehlikeleri

İş Sağlığı ve Güvenliğinde Donanım Tehlikeleri

Carsten D. Groenberg

Bu makalede endüstriyel işlemlerde kullanılan basınçlı kaplar, güçlü makineler ve diğer özünde riskli işlemler ile ilişkili belirli özel ek ve donanım ile ilgili özel “makine” tehlikelerinden bahsedilmektedir. Bu makalede bireylerin çalışma yüzeylerinde kayma, yüksekten düşme ve sıradan araçları kullanmaları gibi eylem ve davranışlardan kaynaklanan işçi tehlikelerinden bahsedilmemektedir. Bu makale endüstriyel iş ortamının karakteristik makine tehlikelerine odaklanmaktadır. Kişiyi ve hatta komşularını ve dış ortamı tehdit eden bu tehlikelerin önlenmesi ve kontrolü için kullanılan benzer analiz yöntemleri endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan çevre riskleri ile başa çıkmak için kullanılır.

Makine Tehlikeleri

Kaliteli donanım oldukça güvenilirdir ve arızaların çoğu yangın, aşınma, yanlış kullanım gibi ikincil etkilerden kaynaklanır. Ne var ki, donanım, bazı kazalarında belirgin olarak görünebilir çünkü başarısız bir donanım bileşeni genellikle olaylar zincirinin en dikkat çekici ya da gözle görülür önemli bağlantısıdır. Donanım terimi geniş anlamda kullanılmasına rağmen, kazaya sebep olan donanım arızaları ve yakın çevrenin resimli örnekleri sanayi işyerlerinde alınmıştır. “Makine” tehlikelerinin araştırılması için tipik adayların bazıları aşağıda belirtilmiştir ancak bunlarla sınırlı değildir:

basınçlı kaplar ve borular
motorlar, türbinler ve diğer dönen makineler
kimyasal ve nükleer reaktörler
iskele ve köprü, vb.
lazerler ve diğer enerji radyatörleri
kesici ve delici makineler, vb.
kaynak ekipmanları

Enerji Etkileri

Donanım tehlikeleri yanlış kullanım, kurulum hataları ya da sık sık aşırı yüklemeyi içerebilir ve buna göre analiz ve azaltılması veya önlenmesi oldukça farklı yönergeleri takip edebilir. Ancak insan kontrolü dışındaki fiziksel ve kimyasal enerji formları genellikle donanım tehlikelerinin kalbini oluşturur. Bu nedenle, donanım tehlikelerini tanımlamak için birçok genel yöntem normalde amonyak ya da klor içeren bir basınçlı kap gibi ekipman ya da makinenin gerçek parçası ile kontrol edilir. Diğer yöntemler, bir başlangıç noktası olarak ve sonra arıza ve hataların muhtemel etkilerinin aramak amacıyla ya da gerçek donanım işleviyle kullanılır. Örneğin, birincil fonksiyonunu yerine getirmeyen bir köprünün çökme riski köprüdeki kişileri tehlikeye maruz bırakacaktır; bir köprünün çökmesinin diğer etkileri ikincil olan düşen öğeler, ya köprünün yapısal parçaları veya köprü üzerinde yer alan nesnelerdir. Sonuçlar zincirinin daha altında, işlevini düzgün yerine getiren köprüye bağlı bir sisteminin diğer bölgelerinde fonksiyonlarla ilgili başka bir olay için acil müdahale araç trafiğinin kesilmesi gibi etkiler elde edilebilir.

“Kontrollü enerji” ve “amaçlanan işlev” kavramlarının yanı sıra, tehlikeli maddeler “X maddesi kaplardan, tank ve boru sistemlerinden nasıl ayrılabilir ve ne kadar Y maddesi üretilmiş olabilir?” ( belki hiçbiri ya da her ikisi de tehlikeli olabilir ) gibi sorular sorularak ele alınmalıdır. X maddesi basınçlı gaz ya da çözücü olabilir ve Y maddesi bazı kimyasal süreçlerde “doğru” sıcaklıklar tarafından tercih edilen son derece zehirli dioksin olabilir ya da bir yangın sonucu olarak, hızlı oksidasyonu ile üretilir. Ancak muhtemel tehlikeler, tehlikeli maddelerin riskinden çok daha fazlasını oluşturur. İnsanlara zararlı etkileri olan belirli donanım kalemlerinin bulunmasına neden olacak koşullar veya etkiler bulunabilir.

Endüstriyel Çalışma Ortamı

Makine tehlikeleri aşağıda da örnekleri verildiği üzere uzun vadede tehlikeli olabilen yük ve basınç faktörlerini de içerebilir.

aşırı çalışma sıcaklıkları
yüksek şiddetli ışık, gürültü veya diğer uyaranlar
düşük hava kalitesi
aşırı çalışma gereksinimleri veya iş yükü

Bu tehlikeler, tehlikeli durumlar hâlihazırda mevcut olduğunda tespit edilebilir ve önlemler alınabilir. Bunlar donanımda oluşan zararlı bir sonuç veya hasar veya yaralanmalara neden olan özel durumlardaki bazı yapısal değişimlerdir. Uzun vadeli tehlikeler çalışma ortamında spesifik kaynaklara sahiptirler. Ancak bunlar sadece donanım yapısını ve çalışmasını analiz etmek yerine işçilerin ve işin de gözlenmesi ile tanımlanmalı ve değerlendirilmelidir.

Tehlikeli donanım veya makine risklerine genellikle nadiren ve çalışma ortamında oldukça az rastlanır ama tamamıyla kaçınılamaz. Kontrol edilemeyen enerjini birçok çeşidi, örneğin aşağıda verilen maddeler, donanım arızasının acil bir sonucu olabilir.

tehlikeli gazların, sıvıların, tozların ve diğer maddelerin yayılımı
yangın ve patlama
yüksek voltaj
düşen veya atılan nesneler, vb
elektrik ve magnetik alanlar
kesikler ve takılmalar
oksijen yetersizliği
nükleer radyasyon, x ışını ve lazer ışığı
sel baskını veya boğulmalar
sıcak sıvı ve buharın fışkırması

Risk Faktörleri

Hareketli nesneler. Düşen veya uçan nesneler, sıvı akışı ve sıvı ve buharın fışkırması vb. genellikle donanım veya ekipman arızalarının birincil dış sonucudur ve kazaların büyük bir bölümünü oluşturur.

Kimyasal maddeler. Kimyasal tehlikeler de çevresel ve toplumsal etkilerin yanı sıra işçi kazalarına da neden olur. Seveso ve bhopal kazalar toplumun birçok üyesini etkileyen kimyasalları içerir ve birçok endüstriyel yangın ve patlamalar atmosfere kimyasallar ve duman yayarlar. Benzin, kimyasal veya diğer tehlikeli maddeleri taşıyan kamyonların trafik kazaları iki risk faktörünü içerir – hareketli nesneler veya kimyasal maddeler.

Elektromanyetik enerji. Elektrik ve manyetik alanlar, x ışınları ve gama ışınları elektromanyetizmanın tezahürüdür. Ancak, oldukça farklı durumlarda karşılaşıldıklarından, ayrı olarak değerlendirilirler. Ama elektromanyetizmanın tehlikeleri, bazı genel özelliklere sahiptir : Manyetik alanlar ve radyasyon sadece uygulama alanına temas etmek yerine insan vücuduna nüfuz ederler ve her ne kadar çok yüksek yoğunluklar vücudun bazı bölümlerinde ısınmaya neden olsa da direkt olarak hissedilemezler. Manyetik alanlar elektrik akımının akışı ile oluşur ve yoğun manyetik alanların, büyük elektrik motorlarının, elektrikli kaynak ekipmanlarının, elektroliz ekipmanlarının, metal işlerinin vb. etrafında bulunur. Elektrik alanları beraberinde elektrik gerilimi getirir ve hatta 200 – 300 Volt gibi olağan voltajlar bile yıllar geçtikçe kirliliğin birikmesine neden olur. Elektrik alanının bulunmasının görünür ibareleri, yüksek gerilimli elektrik hatları, televizyon tüpleri, bilgisayar monitörleri vb için de bilinmektedir.

Elektromanyetik alanlar çoğunlukla kaynağına yakın olarak bulunurlar. Fakat elektromanyetik radyasyon, radar ve radyo dalgaları gibi uzun menzillidir. Elektromanyetik radyasyon boş bir alandan geçtiğinde ve araya giren nesnelerle, yüzeylerle, farklı maddelerle ve atmosferle karşılaştığında yayılır, yansıtılır ve söndürülür, böylece şiddeti birçok yolla azaltılır.

Elektromanyetik (EM) tehlike kaynaklarının genel özellikleri :

EM alanların veya EM radyasyonun varlığını tespit etmek için araçlar gereklidir.
EM kirlilik formunda birincil belirtiler vermez.
Tehlikeli etkiler genellikle gecikmeli ortaya çıkar veya uzun vadelidir. Fakat ciddi durumlarda ani yanıklar oluşur.
X ve gama ışınları kurşun veya diğer ağır metaller ile söndürülebilir fakat durdurulamaz.
Manyetik alanlar ve x ışınları kaynağın enerjisi kesildiğinde veya ekipman kapatıldığında hemen durur.
Elektriksel alanlar sistem kapatıldıktan sonra uzun bir süre daha varlığını sürdürür.
Nükleer işlemlerin oluşturduğu gama ışınları ve bu radyasyon kaynakları pek çok EM kaynakları gibi kapatılamaz.

Nükleer radyasyon. Nükleer kaynaklı tehlikeler nükleer santrallerde çalışan işçiler ve yakıt üretimi ve yeniden işlenmesi, radyoaktif maddelerin taşınması ve depolanması işlerini gerçekleştiren fabrikalarda çalışan işçiler için özel bir önem taşır. Nükleer radyasyon kaynakları tıpta ve ölçüm ve kontrol yapılan bazı endüstrilerde de kullanılır. En yaygın kullanım alanlarından biri çevrenin kontrol edilmesi için amerikyum gibi alfa parçacığı kullanan yangın alarmları ve duman detektörleridir.

Nükleer tehlikeler prensip olarak 5 faktörde toplanırlar :

Gama ışınları
Nötronlar
Beta parçacıkları (elektronlar)
Alfa parçacıkları (helyum çekirdeği)
Kirlilik

Tehlikeler, nükleer füzyon ve radyoaktif maddelerin parçalanması radyoaktif işlemlerde ortaya çıkar. Bu tür radyasyon reaktör işlemleri, reaktör yakıtı, reaktör düzenleyici malzemeler, reaktör operasyonları sırasında ortaya çıkan radyoaktif yayılımlara maruz kalmak suretiyle aktive olmuş bazı inşaat malzemelerinden yayılır.

Diğer risk etmenleri. Enerji yayan diğer risk sınıfları :

UV ışıması ve lazer ışını
infrasound
yüksek şiddetli ses
titreşim

Donanım Risklerinin Tetiklenmesi

Kullanıcı deneyimleri, eğitim, beceriler, gözetim ve ekipman testleri gibi uygun organizasyonel araçlar ile kontrol edilebilen aşağıdaki durumlarda ortaya çıkan tehlikeli durumlardan meydana gelen ani veya kademeli değişiklikler :

aşınmalar ve aşırı yüklenmeler
dış etkiler ( yangın veya darbeler )
eskime ve bozulmalar
yanlış tedarik ( enerji, hammadde )
yetersiz bakım ve tamirat
kontrol veya işlem hataları
yanlış kullanım veya yanlış uygulamalar
donanımın bozulması
bariyer arızası

Doğru çalışmalar hatalı dizayn ve kurulumu güvenli şekilde telafi edemediğinden seçim ve tasarımdan kurulum, kullanım, bakım ve teste kadar tüm işlemlerin gözden geçirilmesi gerçek durumun ve donanım koşullarının değerlendirilmesi açısından önemlidir.